ارزش افزوده

ارزش افزود یک نوع مالیات است که به واسطه دولت به صورت غیر مستقیم از خدمات و کالاهای عرضه شده به شهروندان اخذ می شود‌. به عبارت دیگر ارزش افزوده یکی از درآمدهای عاید دولت است که از کالاهای تولیدی دریافت می کند. منتهی پرداخت آن به طور کلی بر دوش تولید کننده متحمل نمی شود. بلکه به صورت غیر مستقیم از زنجیره کامل تولید، توزیع و مصرف اخذ می کردد. این نوع مالیات به سادگی قابل وصول و پرداخت بوده و بار سنگینی را بر دوش پرداخت کنندگان تحمیل نمی کند. اگر تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با چرخه پرداخت مالیات در زنجیره تولید تا مصرف هستید، لطفا تا انتهای مطالب همراه ما باشید.

بیشتر بخوانید : اظهارنامه مالیاتی

مالیات ارزش افزوده چیست؟

همانطور که مستحضر هستید؛ اخذ مالیات از شهروندان یکی مهمترین درآمدهای دولت ها در همه جای دنیا به شمار می رود. مخصوصا در کشورهایی که همانند کشور ما، درآمدهای نفتی و فرآورده های حاصل از آن را ندارند، مهمترین منبع درآمد دولت ها مالیات است. در گذشته نظام مالیاتی و فرایند آن فقط شامل اخذ مالیات از درآمدها و دارایی های شهروندان به صورت مستقیم بود. اما در چند دهه گذشته کشورهای پیشرفته روش دیگری به نظام مالیاتی اضافه کردند. از آنجایی که روش فوق بسیار کارآمد بود و فشارهای مالیاتی را از دوش چرخه تولید برداشته و بر زنجیره تولید، توزیع و مصرف تقسیم می کند، طی چند سال اخیر در کشور ما نیز به مرحله اجرا درآمده است.

مالیات ارزش افزوده یک نوع مالیات غیر مستقیم است که از جانب دولت بر تمام خدمات و کالاها مصرفی تعلق می گیرد. به جرات می توان گفت که در حال حاضر مالیات ارزش افزوده یکی از مهمترین و سالم ترین درآمدهای دولت به شمار می رود که به خزانه مرکزی واریز شده و از آنجا به نسبت جمعیت بین کل شهرهای کشور توزیع می گردد.

ارزش افزوده یا مالیات غیر مستقیم، به بهای اصلی کالا افزوده می شود و سپس به صورت مرحله ای از در هر بخش از زنجیره تولید تا مصرف اخذ می گردد.  در واقع دولت درصدی از مالیات تعلق گرفته به یک کالای تولیدی را به صورت مستقیم از تولید کننده دریافت کرده و درصد دیگر آن را به پای واسطه و مصرف کننده می گذرد. به نحوی که توزیع کننده یا واسطه خدمات و کالاهای تولید در حین دریافت محصولات از تولید کنندگان، درصدی از آن را پرداخت می کند و درصدی دیگری از آن را توزیع کننده از مصرف کنندگان اخذ کرده و طی مراحلی به خزانه دولت واریز می کند. بنابراین جهت ارائه یک تعریف کلی و جامعه از ارزش افزوده، باید بگویم که ارزش افزوده شامل بهایی است که به ارزش پولی کالا طی مراحل تولید افزوده اضافه می شود. در واقع ارزش افزوده همان اختلاف بهای بین ارزش کالا تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه آن است.

بررسی تاریخچه مالیات  ارزش افزوده در کشور

بحث مالیات بر ارزش افزوده در سال های ابتدایی انقلاب اسلامی در مجالس رسمی کشور مطرح گردید. اما از آنجایی که شرایط اقتصادی کشور به دلیل درگیری با جنگ چندان مساعد نبود، مقامات وقت اجرای این طرح را صلاح ندانستند. به این ترتیب اجرای طرح مذکور در کشور تا ۲۶ سال راکد مانده و به سال ۱۳۸۷ موکول شد. به این ترتیب اولین  قوانین مرتبط با مالیات ارزش افزوده در کشور نیز به ۱۳ پیش برمی گردد.

طبق قوانین وصف شده در کشور نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده به شکل صورت حسابی است. بنابراین درصدی از مالیات تعلق گرفته به کالا را مصرف کنندگان به صورت غیر مستقیم حین دریافت خدمات و خرید کالاهای مصرفی به فروشنده پرداخت می کنند. فروشنده نیز موظف است بهای ارزش افزوده بر قیمت واقعی کالا را در طی هر دوره به سازمان امور مالیاتی بپردازد. البته ناگفته نماند که فروشند یا همان واسطه بین تولید کننده و مصرف کننده نیز حین خرید کالا از مرکز تولید آن، مالیات ارزش بر افزوده پرداخت می کند. بنابراین حین پرداخت مالیات به خزانه مالیاتی دولت مبلغ، بهای پرداختی حین خرید را از ارزش افزوده دریافتی از مصرف کننده کسر کرده و مابه‌التفاوت آن را به دولت می پردازد.

آیا ارائه دهندگان خدمات و کالاهای معاف از مالیات ارزش افزوده نیز از پرداخت مالیات معاف هستند؟

در پاسخ سوال مذکور باید بگویم که جواب منفی است. ماده ۱۲ قانون، تمامی عرضه کنندگان کالاها و خدمات معاف از مالیات ارزش افزوده را موظف به پرداخت کرده است. فرقی نمی کند که کالا و خدمات مورد نظر جزو تولیدات داخلی بوده و یا آنکه جزو اقلام وارداتی از دیگر کشورها می باشند، در هر صورت تولید کنندگان و عرضه کنندگان آن ها به بازار مصرف باید سهم مالیات و عوارض خود را به دولت بپردازند. منتهی مالیات های اخذ شده از تولید کنندگان و عرضه کنندگان کالا و خدمات معاف از مالیات ارزش افزوده، در شمار مالیات های مستقیم دولت جای دارد.

لازم به ذکر است در صورتی که کالا و خدمات عدم شمول مالیات ارزش افزوده به عنوان اقلام صادراتی به خارج از کشور صادر شوند، دیگر از حیطه این قانون خارج شده و باید مطابق با قانون، مالیات آن ها نیز همانند سایر کالا و خدمات پرداخت شود.

نحوه اخذ مالیات ارزش افزوده از فروشندگان کالا و خدمات

بر خلاف نظام مالیاتی مستقیم که اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول پرداخت مالیات باید اظهارنامه مالیاتی خود را به صورت سالانه به سازمان مالیات کشور ارائه بدهند، مودیان مالیات ارزش افزوده با فرایند پیچیده ای رو به رو نیستند. بلکه با تکمیل یک اظهارنامه ساده فصلی می توانند جهت پرداخت آن به دولت اقدام کنند.

در واقع فروشندگان کالا و خدمات، که به نوعی مجریان و مودیان اخذ مالیات غیر مستقیم دولت از مصرف کنندگان نیز به شمار می روند، باید تمام مدارک و اسناد خرید و فروش خود را نگه داشته و در زمان عرضه و فروش خدمت و کالا با محاسبه مالیات ارزش افزوده، صورت حساب آن را صادر کرده و همچنین صورت حساب های مالیات های پرداختی در زمان خرید از تولید کننده را نیز نگه داشته و با کسر مالیات پرداختی در حین خرید و اخذ مالیات حین فروش ما‌به‌التفات آن را در اظهارنامه های فصلی به دولت بپردازد. همچنین آن ها موظف هستند حین پرداخت تمامی اطلاعات هویتی اعم از نام، نشانی، کد اقتصادی، کد ملی، نشانی و کد پستی فروشندگان و خریداران را نیز به طور کامل درج کنند.

به طور کلی مراحل تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیات ارزش افزوده به شرح زیر است.

• در اولین گام مودیان پرداخت مالیات ارزش افزوده، موظف هستند در پایان هر سه ماه به سایت http://evat.ir مراجعه کرده و فرم اظهارنامه پرداخت مالیات ارزش افزوده را تکمیل کنند. بنابراین در اولین گام برای این منظور باید به سایت نام مراجعه کنند.

• پس از ورود به سایت یک فرم که همان فرم اظهارنامه می باشد، باز می شود که در گام دوم باید بر روی گزینه تسلیم اظهار نامه کلیک کرد.

• در گام سوم، پس از کلیک بر روی تسلیم اظهار نامه متقاضی با یک پیغام که مبنی بر ارائه نرخ مالیات سال جاری است مواجه می‌شود.

• در این گام متقاضی با وارد کردن نام کاربری و رمز عبور وارد حساب کاربری خود در سامانه می شود.

• در اولین صفحه ای که در حساب کاربری باز می گردد، متقاضی باید تمام اطلاعات مربوط به دوره ای را که قصد واریز مالیات ارزش بر افزوده آن را دارد وارد کرده و سپس بر روی دکمه تکمیل کلیک کند.

• حال پس از کلیک بر روی دکمه تکمیل، متقاضی وارد صفحه دیگری در سایت مذکور می شود که شامل دو جدول، که جدول اول مرتبط با اطلاعات فروش و جدول دوم مرتبط با اطلاعات خرید است. در این صفحه باید تمام اطلاعات مرتبط با خرید و فروش، در حالی که منطبق با استاد و مدارکی که در دسترس هست می باشد، در صفحه مذکور وارد کند. سپس سیستم به صورت خودکار مالیات ارزش افزوده و عوارض را به نحوی که ۶ درصد مالیات ارزش افزوده و ۳ عوارض است، محاسبه می کند.

• حال در این مرحله نوبت به ثبت موقت و تایید اظهار نامه می رسد که برای این منظور باید به پایین صفحه مراجعه کرده و پس از تایید نمودن مندرجات اظهارنامه مذکور، مشخصات شخصی را وارد نموده و بر روی دکمه مرحله بعد کلیک کرد.

• در این مرحله باید اظهارنامه مالیات ارزش افزوده تایید نهایی شده و پس از تایید نهایی صفحه دیگری باز می شود که در بردارنده شماره ثبت‌نام، تاریخ تسلیم، اطلاعات تایید کننده و شناسه ثبت تسلیم اظهار نامه است که با کلیک دکمه تایید توسط متقاضی تایید شده و وارد مرحله بعد می شود.

• در این مرحله متقاضی کد رهگیری را دریافت کرده و با استفاده از آن می تواند نسبت به صدور قبض و پرداخت مالیات ارزش بر افزوده اقدام کند. که برای این منظور لازم است به صورت حضوری یا آنلاین به درگاه های بانک ملی مراجعه کرده و وجه تعیین شده را به شماره حساب دریافتی از طرف سامانه به حساب سازمان مالیاتی کشور واریز کند.

قوانین حاکم بر مالیات ارزش افزوده

به طور کلی نرخ ارزش افزوده بر کالا و خدمات در کشور ما ۹ درصد است. در واقع مصرف کنندگان جهت مصرف کالا و خدمات، علاوه بر پرداخت قیمت و ارزش خود کالا حدود ۹ درصد نیز اضافه تر بابت مالیات ارزش افزوده به دولت می پردازند. البته ناگفته نماند نرخ ۹ درصد یک عدد ثابت برای این منظور نبوده و ممکن است بر حسب اوضاع و احوال اقتصادی کشور، دچار نوسان شود.

لازم به ذکر است که در این اصل چند استثنا وجود دارد. به نحوی که نرخ مالیات ارزش افزوده به برخی کالاها نظیر خدمات بهداشتی، کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی فرآوری نشده تعلق نمی گیرد و در برخی دیگر نظیر سیگار و سوخت هواپیما بیشتر از نرخ مصوب است. در واقع نرخ مالیات بر ارزش افزوده بر سیگار حدود ۱۲ درصد و هواپیما ۲۰ در می باشد.

مودیان پرداخت مالیات ارزش افزوده باید دارای شرایطی باشند که در قوانین مربوطه برای آنان پیش‌بینی شده است. بنابراین تمامی کسانی که طبق قانون جزو مودیان پرداخت مالیات ارزش افزوده هستند باید در سامانه مالیات بر ارزش افزوده ثبت نام کرده و گواهینامه ثبت نام و مدارک مورد قبول سازمان دارایی را  دریافت کنند.

باید در گواهی ثبت نام، حتما نام مودی یا همان فروشنده درج شود. زیرا در غیر این صورت در زمان انجام معامله فاقد اعتبار مالیاتی خواهد بود بنابراین برای شناسایی معامله و پذیرش اعتبار مالیاتی کافی فاقد اثر می شود.

دیگر اصول قانونی حاکم بر مالیات ارزش افزوده این است که مودیان باید هر سه ماه یک بار و چهار بار در سال جهت پرداخت آن اقدام کنند. همچنین تمام کسب و کارهای مشمول پرداخت مالیات غیر مستقیم فقط ۱۵ روز پس از پایان هر فصل جهت پرداخت آن فرصت دارند و باید در زمان مقرر شده قانونی جهت واریز آن به سایت رسمی تعیین شده برای این منظور مراجعه کنند. در صورتی که مودیان و کسب و کارهای مشمول پرداخت مالیات ارزش افزوده جهت پرداخت آن در موعد قانونی اقدام نکنند، جریمه شده و به هنگام پرداخت باید جریمه دیرکرد آن را نیز بپردازند.

مزایای مالیات بر ارزش افزوده

• آسان بودن شرایط پرداخت و دریافت:

همانطور که ملاحظه فرمودید؛ این نوع مالیات به صورت درصدی بر روی ارزش واقعی کالا افزوده می گردد. بنابراین مبلغ ناچیزی بوده که حین خرید توسط توزیع کننده از تولید کننده و مصرف کننده از فروشنده پرداخت می شود. به همین دلیل هم پرداخت آن برای مصرف کنندگان و هم وصول آن از طرف دولت نسبت به مالیات های مستقیم بسیار راحت و ساده تر است.

• کاهش وابستگی زیاد دولت به درآمدهای نفتی:

بی ‌شک همه ما بر این واقعیت کاملا واقف هستیم که کشور ما یکی از کشورهای نفت خیز دنیا بوده و سالانه میلیون ها بشکه نفت به سایر کشورهای دنیا صادر می کند. هر چند وجود نفت در کشور یک نعمت و مشعیت الهی برای مردمان ایران زمین بوده و به دولت جهت تامین مخارج اداره کشور کمک می کند. اما متاسفانه اتکا به این درآمد و قافل شدن از سایر درآمدها برای اداره امور کشور، علاوه بر آنکه موجب به تاراج رفتن سرمایه ها ملی کشور می شود، آینده کشور را نیز با چالش روبه می کند. زیرا نفت یک سرمایه ابدی نبوده و بالاخره منابع آن در زمین تمام خواهند شد. به این ترتیب علاوه بر آن که دست آیندگان از این نعمت الهی کوتاه می شود، اقتصاد و اداره امور اقتصادی کشور نیز دچار بحران شدید می گردد. بنابراین تعیین مالیات ارزش افزوده یکی از روش های مهم مدیریت و برنامه ریزی درآمدهای دولت جهت کاهش اتکا به درآمدهای حاصل از صادرات نفت است.

• درآمد زایی زیاد دولت:

در حال حاضر ۱۶۰ کشور دنیا درصد بالایی از درآمدهای خود را از همین شیوه مالیاتی به دست می آورد. به تجربه ثابت شده است که مالیات بر ارزش افزوده به دلیل دربر گرفتن طبف وسیعی از مشاغل  درآمدهای کلانی را برای دولت مردان به همراه دارد.

کدام مشاغل مشمول پرداخت ارزش افزوده هستند.

با توجه به توضیحاتی که در مباحث قبلی ارائه گردید، می توان گفت که مالیات ارزش افزوده تقریبا شامل تمامی مشاغلی که در چرخه تولید و مصرف هستند، می باشد. به عبارت دیگر تمامی مشاغل مرتبط با تولید، خرید و فروش کالا و خدمات موظف به پرداخت مالیات غیر مستقیم هستند. بنابراین تمامی کالا و خدماتی که در کشور به فروش می رسند، مشمول پرداخت مالیات ارزش بر افزوده می باشند و مودیان آن ها باید طبق قوانین موجود جهت پرداخت آن به دولت اقدام نمایند‌.