حسابرسی عملیاتی

حسابرسی عملیاتی یکی از پرکاربردترین و در عین حال تخصصی ترین بخش های علم حسابداری است که امروزه یکی از پیش نیازهای مهم هر کسب و کاری به شمار می رود. جهت حصول نتیجه ایده ال و دستیابی به اهداف مهم حسابرسی عملیاتی لازم است که علاوه بر شخص حسابرس، صاحبان مشاغل اقتصادی خرد و کلان نیز کم و بیش با اصول و اهداف آن آشنا باشند، تا همکاری و درک متقابل بین حسابرس و مدیران کسب و کارها و  همچنین سازمان های اقتصادی به راحتی شکل بگیرد. در ادامه مطالب ما تصمیم داریم در کنار تعریف علم حسابرسی عملیاتی و معرفی موضوعات مرتبط با آن اهداف و اصول مهم آن را نیز با زبانی ساده و قابل فهم مورد بررسی قرار دهیم. اگر شما هم جزو افرادی هستید، که به دلیل علاقمندی به مباحث حسابداری و یا بر اساس مقتضیات شغلی، نیازمندید در این باره اطلاعات کافی کسب کنید لطفاً تا انتهای مطالب همراه ما بمانید.

بیشتر بخوانید : پیاده سازی نرم افزار حسابداری

حسابرسی عملیاتی چیست؟

در دنیای امروز با توجه به سرعت تجارت و ادغام بازارها با یکدیگر یکی از مهمترین و اساسی ترین نیازهای همه کسب و کارها حسابرس و حسابرسی عملیاتی که است. لازم به ذکر است که حسابرسی عملیاتی اساس رشد دو نهاد مهم مالی حسابرسی داخلی و حسابرسی خارجی به شمار می‌ رود.

به طور کلی حسابرسی یکی از اقدامات بسیار حساس بوده و انجام درست آن دقت و مهارت بالایی را می طلبد. زیرا در صورت وقوع هر گونه خطا در آن انحرفات مالی بسیار زیادی در فرایندهای اقتصادی یک مجموعه به وجود خواهد آمد. بنابراین حسابرسی باید به شکلی صورت بگیرد که کارا و اثربخش باشد.

با توجه به مطالب ارائه شده می توان گفت که حسابرسی عملیاتی یکی از شاخه های مهم حسابرسی بوده که به شرکت ها و موسسات مالی کمک می کند در راستای کاهش ضررهای های مالی، بهترین تصمیمات را در امور سازمان بگیرند. در واقع حسابرسی عملیاتی یک نوع حسابرسی تجسس محور و کاربردی است.

به طور کلی تعریف علمی و تخصصی حسابرسی عملیاتی شامل فرآیندی روشمند و منظم است که عملیات مالی یک سازمان را ارزیابی کرده و به منظور اثر بخشی، کارایی و صرفه اقتصادی پیشنهادهای علمی ارائه می دهد. جهت درک بهتر تعریف فوق از حسابرسی عملیاتی و مفهوم واژگان به کار رفته در آن مطالعه همه مطالب ارائه شده در مقاله لازم و ضروری است.

تاریخچه حسابرسی عملیاتی

رد پای واژه حسابرسی عملیاتی برای اولین بار در بخش حقوق خصوصی  الخصوص حوزه صنعت، به میان آمده و روند رو به رشد این شاخه حسابرسی پس از جنگ جهانی دوم سرعت بیشتری به خود گرفته است.

لازم به ذکر است که نقش حسابرسان  داخلی، در شکل گیری و ظهور حسابرسی عملیاتی بسیار پر رنگ می باشد.

باید متذکر شویم که بسیاری از افراد مخصوصا اشخاصی که فاقد  دانش حسابداری هستند، به اشتباه حسابداری عملکرد را با حسابرسی عملیاتی یکسان تلقی می کنند. در حالی که این دو واژه و عملیات یکسان نیستند.

یکی از تفاوت های بارز این دو واژه حسابرسی تاریخچه آن ها است که زمینه ظهور واژه حسابداری عملکرد، برخلاف حسابرسی عملیاتی سازمان های دولتی هستند و به سال ۱۹۷۲ بر می گردد.

اصول هدف گذاری حسابرسی عملیاتی

اصول هدف گذاری حسابرسی عملیاتی به نحوی شکل گرفته است که در آن تاکید اصلی بر روی فراورده قرار دارد. به همین دلیل در فرایند فوق اعمال کنترل های مدیریتی به منظور ضعف عملکرد مدیران بسیار مهم است.

زیرا باور متخصصان و کارشناسان حوزه حسابداری بر این است که وقوع نارسایی ها و عدم کنترل آن ها ریشه در ضعف عملکرد مدیران داشته و تا زمانی که ضعف موجود شناسایی و رفع نشود، نابسامانی و مشکلات در سازمان نیز وجود دارند.

تنها راه خلاصی سازمان از شرایط موجود و بهبود اوضاع، ارتقاء بهبود کنترل های مدیریتی است که با ارائه گزارش و مشاوره از جانب حسابرسان عملیاتی ممکن می باشد.

مهمترین اهداف حسابرسی عملیاتی

لازم به ذکر است که حسابرسی عملیاتی در بردارنده طیف گسترده ای از عملیات های گوناگون است. عملیات هایی که به نحوی جزو زیر مجموعه ‌های حسابرسی داخلی و خارجی سازمان های اقتصادی و شرکت ها به شمار می روند. به همین دلیل حسابرسی عملیاتی جزو بخش هایی از علم حسابرسی است که از گستردگی قابل ملاحظه ‌ای برخوردار بوده و اعمال یک دستورالعمل مرجع و کامل برای آن کاری بس دشوار و حتی غیر ممکن می باشد.

این سبک از حسابرسی به طور کلی در حوزه های مختلف، رویکردی یکسان نداشته و در هر حوزه متفاوت از دیگر حوزه ها می باشد. منتهی این فرایند مهم در همه حوزه ها دارای یک هدف واحد و مشخص است که شامل ایجاد مسیری درست و قابل اعتماد به منظور پیشگیری از بروز انحرافات مالی می باشد. به طور کلی مهمترین اهدافی که در حسابرسی عملیاتی دنبال می شود به شرح ذیل می باشد.

• پیدا کردن راهکارهای کاربردی در موارد نیاز
• کشف فرصت های پیش رو در سازمان
• ارائه پیشنهادهای مناسب به منظور بهبود شرایط مالی سازمان
• بررسی و شناسایی تمامی در مسیر دستیابی به مهمترین اهداف سازمان
• بررسی منابع انسانی و ظرفیت آن ها به منظور ارائه وظایف به آن ها در بازه زمانی تعیین شده
• شناسایی نقاط ضعف سازمان
• راهنمایی سازمان، با ارائه مشاوره های در راستای دستیابی به اهداف کلی شرکت
• بررسی تمام گزارشات جاری و بدون در نظر گرفتن محدودیت زمان
• دسترسی به اهداف تدوین شده از طرف مدیران سازمان
• بررسی همه استانداردهای مورد نیاز برای تولید محصول مورد نظر سازمان.

استانداردهای حسابرسی عملیاتی

همانطور که گفتیم حسابرسی عملیاتی یکی از شاخه های مهم حسابرسی عملیاتی بوده و به اقتضای جایگاهی که دارد، حاوی یک سری استانداردهایی است و باید تمام اقدامات صورت گرفته در این شاخه با استانداردهای آن متناسب  باشند.

استاندارهای تعریف شده در علم حسابداری، برای حسابرسی عملیاتی شامل سه دسته استاندارهای عموی، استانداردهای اجرای عملیات و استانداردهای گزارشگری است.

• استانداردهای عمومی:

استاندارهای عمومی حسابرسی عملیاتی که همراه با اصول اخلاقی فراگیر می باشد، در رابطه با مباحثی نظیر کنترل کیفیت و اطمینان کار، قضاوت حرفه‌ ای، استقلال، صلاحیت و سایر موارد مشابه دیگر می باشد.

• استانداردهای اجرای عملیات:

استاندارهای اجرای عملیات نیز همانطور که از عنوان آن مشخصات است به نحوه اجرای عملیات پرداخته و الزامات مرتبط با اجرای فرایند حسابرسی را مطابق با استانداردهای فوق ارائه می دهد. همچنین برنامه ریزی حسابرسی، دریافت شواهد کافی، سرپرستی کارکنان، تهیه مستندات حسابرسی باید بر پایه استانداردهای مرتبط با این بخش صورت بگیرند.

همچنین مباحثی نظیر برنامه ریزی، اطمینان معقول، مستند سازی حسابرسی، دستیابی به شواهد کافی، سرپرستی و غیره را مورد تجزیه و تحلیل قرار می ‌دهد.

• استانداردهای گزارشگری:

استانداردهای گزارشگری نیز در رابطه با محتوای گزارش، توزیع گزارش، گزارشگری و غیره صحبت می کند.

مهمترین ویژگی ‌های حسابرسی عملیاتی

با توجه به تعریف ارائه شده از حسابرسی عملیاتی، می توان پی به مفهوم اصلی این شاخه حسابرسی، برد. در اصل حسابرسی عملیاتی به منظور پیدا کردن اشتباهات و انحرافات مالی یک سازمان با به کار بردن بهترین رویکرد در بررسی ‌های انجام شده و با کمترین و مقرون به صرفه ترین  بررسی ها صورت می گیرد.

بنابراین باید گفت حسابرسی عملیاتی حاوی سه ویژگی و اصل مهم جدا نشدنی است که شامل کارایی، اثر بخشی و صرفه اقتصادی می باشد. به نحوی که نبود و وجود نقص در یکی از سه اصل ذکر شده به طور کلی سیستم حسابرسی عملیاتی را با اخلاق مواجه می کند. در ادامه مطالب جهت درک درست اهمیت اصول ذکر شده توضیحات بیشتری در رابطه با آن ها ارايه خواهیم داد.

• کارآیی:

منظور از واژه کارایی در حسابرسی عملیاتی، نسبت نتایج کسب شده بر اساس هزینه و تلاش است. به این ترتیب  حسابرسی عملیاتی کارا، عملیاتی است با توجه به تلاش های صورت گرفته از جانب شخص حسابرس تصمیمات مالی و هدف گذاری به نحوی اخذ شود که با صرف کمترین هزینه بهترین بهره برداری حاصل شود.

• صرفه اقتصادی:

صرفه اقتصادی یکی از مهمترین اصول قسمت برنامه ریزی در حسابرسی عملیاتی بوده که منظور از آن کسب بهترین نتیجه با صرف کمترین هزینه است.

اصل صرفه اقتصادی، بسیار مهم بوده و اگر تناسب مورد نیاز در صرف هزینه و نتیجه در آن رعایت نشود سرنوشت خوبی در انتظار شرکت و سازمان های مالی نخواهد بود. به همین دلیل اغلب مدیران حسابرس صرفه اقتصادی را در راس اهداف خود قرار داده  و تلاش می کنند برنامه ای برای سازمان بچینند که از ذخایر و منابع مالی آن استفاده بهینه ای شود.

• اثر بخشی:

تمامی تلاش های صورت گرفته و بررسی های به عمل آمده از جانب شخص حسابرس در موسسات مالی و شرکت ها، در راستای رسیدن به بازدهی اهداف مهم کارایی است. در واقع اثربخشی حسابرسی عملیاتی همان نتایج کارایی بوده که اگر با برنامه ریزی و نظم مشخص صورت بگیرد قطعا اثربخشی مورد انتظار را خواهد داشت.

جایگاه اصول اخلاقی در حسابرسی عملیاتی

حسابرسی عملیاتی از جمله مواردی است که دولت را در مقام پاسخگویی به مردم قرار داده و او را نسبت به اقداماتی که جهت اداره امور اقتصادی جامعه انجام داده است ملزم به پاسخگویی و ارائه توضیحات می کند.

به همین دلیل این شاخه حسابرسی یکی از مسائل مهم بوده و باید اشخاصی که وظایف خطیر حسابرسی عملیاتی یک کشور را به دست می گیرند در وهله اول دارای صلاحیت اخلاقی بوده و برای منافع خود روی اصول اخلاقی پا نگذارند.

همچنین باید اشخاصی که در موسسات حسابرسی و حساب رسانی مشغول به ارائه خدمت به مردم هستند، جهت ارائه کارنامه عملیاتی خود تمام اقداماتی را که انجام می دهند مطابق با استانداردهای حسابرسی عملیاتی باشد.

در واقع نقش اصول اخلاقی در حسابرسی عملیاتی بسیار مهم بوده و ساختاری را فراهم می‌ کند که استانداردهای حسابرسی عملیاتی را تحت تاثیر قرار می دهد. به طور کلی مهمترین اصول اخلاقی تاثیر گذار بر روند و کیفیت اجرای حسابرسی عملیاتی به شرح زیر است.

• حفظ منافع عمومی:

یکی از وظایف اصلی حسابرسان عمومی خدمت به مردم در راستای حفظ منافع عمومی است که در روند انجام حسابرسی باید مورد توجه هر حسابرس با اخلاقی باشد.

• درست کاری:

یک حسابرس با اخلاق باید در انجام وظیفه محوله بر آن کاملا بی طرف بوده و فقط واقعیت را در نظر بگیرد. به عبارت دیگر انجام وظیفه بر اساس نگرشی واقع بینانه و ‌بی طرفانه انتظاری است که عموم مردم از یک حسابرس با اخلاق و وظیفه شناس دارند.

• اقدامات حرفه‌ ای:

کار حسابرسی یک فرایند کاملا حرفه ای و تخصصی است که باید در چهارچوب قوانین و مقررات اجرا شود. بنابراین یک حسابرس با اخلاق باید وظایف خود را بر اساس معیارها و استانداردهای حسابداری انجام داده و جهت حفظ جایگاه و اعتبار خود نزد مردم از انجام اقدامات غیر حرفه ای و ناقص باید پرهیز کند.

• به کار گیری صحیح اطلاعات:

همواره یک سری اطلاعات و منابع در اختیار حسابرسان قرار می گیرد تا بتواند با توجه به آن ها وظیفه خود را به نحوی احسن انجام دهد. بنابراین یک حسابرس با اخلاق جایگاه و منزلت خود را شناخته و از انجام هر گونه اقدامات خلاف قانون و اخلاق خود داری کند. به هر حال برخی افراد جهت کسب سود و منافع از منابعی که در اختیارش قرار می گیرد، سوء استفاده نموده و حقوق عمومی را زیر پا می گذارند.

 مهمترین ویژگی های حسابرس عملیاتی

تمامی مطالبی که ما در رابطه با حسابرسی عملیاتی عنوان کردیم، رابطه کاملا مستقیمی با عملکرد حسابرس عملیاتی دارد. بنابراین هر چقدر که شخص حسابرس در انجام وظایف خود دقت داشته باشد و به نحوی دلسوز سازمان باشد، اهداف حسابرسی عملیاتی نیز با سهولت بیشتری محقق می شود. در کنار دقت و دلسوزی، تجربه و تخصص نیز بسیار مهم بوده و همواره جزو صفات بسیار مهم یک حسابرس کاردان به شمار می‌ رود.

یک حسابرس کاردان و لایق، باید دارای قدرتی باشد که بتواند با تکیه بر آن بهترین برنامه ریزی و چیدمان را برای اهداف تعیین شده از جانب مدیران سازمان ارائه بدهد. همچنین حسابرس عملیاتی باید بتواند هدف گذاری های سازمان را به نحوی طراحی کند که مدیران آن خود را مقید به رعایت راهنمایی و استفاده از مشاوره های وی کنند.

گاهی اوقات صلاح سازمان جهت پیشبرد اهداف مالی و پیشگیری از ضرر و زیان، در تغییر روند عملکرد مدیران آن است که این امر خطیر نیز باید به واسطه حسابرس صورت گرفته و به نحوی باید طرح ها و برنامه ریزی های خود را ارائه بدهد که مدیران ارشد را متقاعد به تغییر روند پیش رو کند. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که حسابرس عملیاتی و همچنین داخلی یک سازمان داری قدرت کافی برای هدایت آن به سمت کسب سود کلان با کمترین هزینه می باشد.