دعاوی حقوقی

دعاوی حقوقی بخش وسیعی از دعاوی مطروحه در محاکم را تشکیل می دهند و اغلب دلیل وقوع آن ها عدم آگهی اشخاص از قوانین است. به دلیل پیچیدگی قوانین مرتبط با قانون مدنی و عرف، دعاوی حقوقی نیز بسیار متنوع و در اغلب موارد نیز پیچیده هستند. البته باید متذکر شویم که اکثریت دعاوی حقوقی به راحتی قابل پیشگیری است. زیرا زمینه وقوع آن ها یک سری اشتباهات بسیار کوچک و پیش پا افتاده می باشد. اگر تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با مسائل مرتبط با دعاوی حقوقی و تمایز آن ها با دعاوی کیفری دارید، پیشنهاد می دهیم که تا انتهای مطالب همراه ما باشید.

دعاوی حقوقی چیست؟

دعاوی حقوقی که شامل حجم وسیعی از اختلاف در جامعه می باشند و در عین سادگی بسیار فنی و تخصصی هستند. به نحوی که در اکثر موارد، دلیل وقوع اختلاف و مطرح کردن آن در محاکم یک اشتباه کوچک است‌، اما دامنه آن بسیار فراگیر بوده و مسائل متعددی را در برمی گیرد.

به نحوی که دیگر هیچکدام از طرفین دعاوی مطروحه در محکمه، به دلیل عدم درک درست از مفاهیم بدون وکیل و یا یک راهنمای آشنا به مسائل حقوقی قادر به دفاع از خود و حق و حقوقش نیست.

حتی گاهی اوقات، افراد به دلیل اشتباه در تنظیم دادخواست، ناخودآگاه مسیر پرونده را کاملا بر علیه خود پیش برده و به این ترتیب علی رغم طرح دعوا در محکمه باز هم از ستاندن حق و حقوق به حق خویش باز می مانند. طبق تقسیم بندی های صورت گرفته در علم حقوق دعاوی حقوقی در حوزه حقوق خصوصی بوده و با تمام مباحث مرتبط در این حوزه ارتباط دارد.

به عبارت دیگر هر فرد از همان لحظه ای که وجودش در بطن مادر شکل می گیرد تا زمانی که چشم از دنیا می بندد ممکن است با آن درگیر شود. به نحوی هر فرد در هر وحله ای از زندگی خود ممکن است بر سر حقوق و تعهداتش با دیگران دچار اختلاف شده و دعوای مرتبط با آن اختلاف را به مرجع صالح برای حل و فصل ارجاع بدهد. یا آنکه به عمد یا ناخودآگاه حق کسی را تضعیف کرده و به عنوان خوانده با یک دعوای حقوقی درگیر شود.

عمده مباحث تشکیل دهنده دعوای حقوقی، مباحث مالی، معاملاتی و خانوادگی می باشد. به همین دلیل است که از همان گام اول ارائه دادخواست به دادگاه به منظور دادخواهی از محاکم حقوقی باید از دریافت مشاوره های کارشناسان حقوقی و وکلای با تجربه در این حوزه نباید قافل شد.

دادگاه حقوقی چیست؟

دادگاه حقوقی در برابر دادگاه کیفری قرار گرفته و بر اساس آن چیزی که در قوانین موجود است، دادگاه حقوقی، دادگاهی می باشد که وظیفه رسیدگی به مسائل حقوقی را دارد. در واقع در دادگاه های حقوقی چیز به عنوان جرم و مجرم و همچنین مجازات وجود ندارد. بلکه ماهیت اصلی موضوعات مطروحه به دادگاه های حقوقی مال و موضوعات مرتبط به خانواده است.

به عبارت دیگر در دادگاه حقوقی قاضی پرونده وظیفه داد در رابطه با اختلافی که بین دو نفر بر سر مال یا موضوع خانوادگی رخ داده است را با میانجیگری و صدور حکم خاتمه دهد. به نحوی که بر اساس حکم قاضی حق درخواست دهنده دادخواست رسیدگی، به او بازگردانده شود و همچنین خوانده نیز خسارات وارده را جبران کند.

به طور کلی آیین و شرایط رسیدگی به پرونده های حقوقی به واسطه دادگاه های حقوقی در آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده و موضوعات اصلی پرونده های دعاوی حقوقی همان موضوعات موجود در قانون مدنی است.

انواع دعاوی حقوقی

دعاوی حقوقی نیز بر حسب ماهیت خود دارای انواع و اقسام مختلفی است که در قانون مدنی آن را بر سه دسته تقسیم کرده اند که در ادامه مطالب ما قصد داریم آن ها را معرفی و شرح دهیم.

• دعاوی عینی:

دعاوی عینی شامل آن دسته از دعاوی است که در آن ها ماهیت حق مورد اجرا جزو حقوقی باشد که برای اشخاص نسبت به اعیان و اموال نظیر حق انتفاع، حق شفعه، حق ارتفاق و غیره حاصل گردد.

• دعاوی شخصی:

دعاوی شخصی جزو‌ آن دسته از دعاوی محسوب می شود که غرض از طرح آن در دادگاه صالح مطالبه حق دینی است. به عنوان مثال وقتی شخصی به دیگری بدهکار باشد، و طلبکار او برای طلب حق خود از او، به دادگاه مراجعه کرده دادخواست می دهد.

• دعاوی مختلط:

دعاوی مختلط همانطور که از عنوان شان مشخص است، دارای ماهیتی همزمان شخصی و عینی است. به عبارت دیگر خواهان با ارائه دادخواست خود به دادگاه صالح همزمان از خوانده هم مطالبه حق عینی و هم مطالبه حق دینی می کند.

نحوه طرح دعوای حقوقی در دادگاه

جهت اقامه دعوای حقوقی در دادگاه صالح نیاز است که فرد متضرر جهت دفاع از حق خود، بر علیه طرف مقابل خود، به دادگاه صالح دادخواست بدهد. در واقع تا زمانی که هیچ دادخواستی به دادگاه ارائه نشده است، شرایط برای دفاع از وی فراهم نیست.

به این ترتیب تمامی اشخاصی که نیاز به دخالت قانون برای دفاع از حق خود دارد، باید در اولین گام به دادگاه صالح مراجعه کرده و فرم چاپی مخصوص دعاوی حقوقی را در کرده و تقدیم دادگاه کنند. به نحوی که خود را در مقام خواهان و طرف مقابل را در مقام خوانده قرار دادع و تمام مشخصات خواسته شده در فرم چاپی مخصوص را به صورت کامل و صحیح پر کنند. همچنین لازم است موضوع اختلاف را نیز در قسمت خواسته و ارزش آن را در قسمت بهای خواسته قید نمایند.

پس از تکمیل فرم دادخواست، باید هزینه دادرسی که بسته به نوع و ارزش خواسته متغیر است پرداخت گردد و رسید پرداختی آن ضمیمه برگه دادخواست شده و تقدیم دادگاه صالح شود. به این ترتیب یک دعوای حقوقی در دادگاه جریان پیدا می کند. البته باید متذکر شویم که در حال حاضر اشخاص می توانند به جای مراجعه مستقیم به دادگاه ها از طریق دفاتر خدمات قضایی، دادخواست خود تقدیم کنند.

دادگاه صالح برای دعاوی حقوقی

در قوانین مرتبط با دعاوی حقوقی، جهت تعیین دادگاه صالح، دعاوی حقوقی را به دو قسم منقول و غیر منقول تقسیم می کنند. دادگاه صالح دعاوی حقوقی منقول که اکثریت دعاوی مطروحه در دادگاه های حقوقی را شامل می شوند، دادگاه موجود در محل زندگی خوانده و یا کسی که دعوا بر علیه وی در دادگاه حقوقی، شکل گرفته است می باشد.

اما در دعاوی غیر منقول که با ملک و املاک در ارتباط است جهت تعیین دادگاه صالح باید محل ملکی و مستغلاتی که موجب اختلاف بین طرفین  دعوا شده است ملاک قرار بگیرد. به عبارت دیگر دادگاه صالح برای املاک غیر منقول دادگاه محل مال غیر منقول است.

آیین دادرسی دعاوی حقوقی

آیین رسیدگی به دعاوی حقوقی به صورت یک مرحله ای است. به عبارت دیگر پس از آنکه خواهان دادخواست خود را به دادگاه صالح ارائه بدهد تمام مراحل دادرسی تا زمان صدور رای نهایی در همان دادگاه بررسی شده و دیگر نیازی نیست که به مرجع دیگری ارجاع شود.

طبق قوانین پیش بینی شده در آیین دادرسی مدنی رویه و آیین رسیدگی به پرونده های حقوقی نیز به نحوی است که پس از ارائه دادخواست از طرف خواهان، دادگاه صالح برای خوانده ابلاغیه می فرستد که امروزه علاوه بر روش معمول قدیم که مامور دادگاه برگه ابلاغیه را به آدرس و محل خوانده برده و تحویل او می دهد، از طریق پیامک نیز برای خوانده ابلاغیه ارسال می شود.

البته امروزه به دلیل تسریع روند رسیدگی به پرونده، دادگاه ها طرفین دعوا را به صورت غیر حضوری در جریان محتویات پرونده قرار می دهند. به نحوی اشخاص با مراجعه به سامانه ابلاغیه الکترونیکی یا به عبارت دیگر سامانه ثنا در آن یک حساب کاربری ایجاد کرده و با دریافت کد ثنا از دفاتر خدمات قضایی بدون حضور و مراجعه به دادگاه از جریان و محتویات پرونده خود اطلاع حاصل می کنند.

انواع دادگاه حقوقی

به طور کلی مراجعی که صلاحیت رسیدگی به اختلافات کیفری دارند شامل دادگاه عمومی حقوقی، شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده هستند. دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی به امور مرتبط با اختلافات مالی بیش از بیست میلیون تومان را دارد. اما اختلافات مالی کمتر از بیست میلیون تومان در شورای حل اختلاف، حل و فصل می شوند.

همچنین شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی مرتبط با صدور گواهی حصر وراثت، تحریر ترکه، مهر و موم ترکه، سر قفلی و حق کسب پیشه، تخلیه عین مستاجره و موضوعات مشابه را دارد.

دادگاه خانواده نیز صلاحیت رسیدگی به تمامی امور مرتبط به خانواده نظیر، ازدواج و طلاق، حضانت، غایب مفقودالاثر، تعیین قیم و غیره را دارد.

مدت زمان لازم برای رسیدگی به پرونده های حقوقی

معمولا نمی توان زمان معین و مشخص را جهت رسیدگی به پرونده های حقوقی تعیین کرد. به طور کلی در آیین دادرسی حقوق مدنی، برای تعیین زمان رسیدگی به پرونده های حقوقی موجود در دادگاه های دو حالت پیش بینی شده است.

حالت اول زمانی است که شرایط رسیدگی به دادخواست عادی باشد، که در این صورت بر حسب ماهیت پرونده ممکن است زمان رسیدگی به آن ماه ها و حتی در برخی موارد سال ها به طول بیانجامد. اما در برخی موارد به تشخیص قانون بنابر دلایلی جریان رسیدگی به پرونده خارج از نوبت صورت می گیرد.

در چنین شرایطی مدت زمان لازم برای رسیدگی مسلما نسبت به زمانی که پرونده به صورت عادی در جریان رسیدگی قرار دارد کمتر خواهد بود. با توجه به پیش بینی های صورت گرفته در قانون مدنی دعاوی ممانعت و مزاحمت از حق و دعاوی تصرف عدوانی از جمله دعاوی حقوقی هستند که دادگاه صالح وظیفه دارد خارج از نوبت به آن ها رسیدگی کند.

انواع پرونده های حقوقی

همانطور که در ابتدای امر نیز گفتیم، دامنه دعاوی حقوقی بسیار گسترده بوده و موارد متعدد را در برمی گیرد. به همین دلیل دادخواست های حقوقی که به دادگاه ارائه می شوند نیز بسیار متنوع هستند. اما به طور کلی دعاوی قابل طرح در دادگاه های حقوقی به شرح زیر هستند.

• دعاوی مرتبط با ازدواج و طلاق: نظیر مهریه، نفقه، اجرا المثل، اعسار از پرداخت مهریه، دعاوی استرداد جهیزیه، تمکین و غیره
• دعاوی مرتبط با امور غیر ترافعی یا امور حسبی؛ همانند تقسیم ترکه، مهر و موم ترکه، حصر وراثت و غیره
• دعاوی مرتبط با شرکت ها و موسسات تجاری و غیر تجاری؛ نظیر ورشکستی، عزل مدیر، اختلافات بین شرکا، انحلال شرکت و غیره
• دعاوی تجاری که شامل تمام مباحث مرتبط با حقوق تجارت پیش بینی شده در قانون تجارت می شود
• دعاوی مرتبط با اسناد سجلی
• دعاوی مرتبط با قراردادها و معاملات شکل گرفته بین افراد؛ نظیر فسخ قرارداد، پرداخت یا عدم پرداخت ثمن معامله، اجرت البها، اجاره بها، الزام به تنظیم سند رسمی، الزام به تسلیم مال و مورد معامله و غیره.

تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی

• اولین و مهمترین تفاوت بین دعاوی کیفری و حقوقی این که، اقامه دعاوی کیفری مستلزم وقوع جرم است. اما زمینه ساز دعاوی حقوقی اغلب اختلافات مالی و مباحث مرتبط با حقوق خصوصی و خانوادکی است. همچنین دعاوی حقوقی فقط با حقوق خصوصی در ارتباط بوده اما دعاوی کیفری علاوه بر حقوق خصوصی با مباحث مرتبط با حقوق عمومی نیز در ارتباط است.
• دعاوی حقوقی با طرح دادخواست به دادگاه صالح شکل می گیرد. اما دعاوی کیفری نیازمند ارائه شکوائیه است. تفاوت بین دادخواست و شکوائیه در این هست که برگه دادخواست یک فرم چاپی مخصوص بوده و حتما باید شرح دعوا بر روی آن قید شود و اما برگه شکوائیه هر برگه ای می تواند باشد و نیاز نیست که شاکی فرم خاصی برای این منظور تهیه کند.
• مرجع رسیدگی کننده به امور حقوقی و فقط در دادگاه بوده و پرونده های حقوقی بدون نیاز به طی نمودن تشریفات خاصی زیر دست قاضی دادگاه می روند. اما در پرونده های کیفری طبق قوانین مرتبط با آیین دادرسی کیفری پرونده باید در دو مرجع رسیدگی شود. به نحوی که پرونده کیفری ابتدا باید به دادسرا رفته و پس از رسیدگی در آنجا جهت صدور رای نهایی به دادگاه کیفری ارجاع داده شود.
• هزینه دادخواست در دعاوی حقوقی بر حسب مورد اختلاف متغیر است به نحوی که اگر پرونده غیر مالی باشد هزینه دادرسی ثابت خواهد بود. اما در صورتی که مورد اختلاف مالی باشد، هزینه دادخواست نیز بر حسب میزان خواسته افزایش خواهد یافت.
• طرفین اختلاف در دعاوی حقوقی شامل خواهان و خوانده هستند. اما در دعاوی کیفری طرفین دعوا شاکی و مشتکی خوانده می شوند.
• دعوای حقوقی به طور حتم نیاز به یک شاکی خصوصی دارد. اما دعاوی کیفری این چنین نبوده و علاوه بر شاکی خصوصی نماینده جامعه نیز در مقام دفاع از حقوق و نظم عمومی جامعه عمومی قادر به طرح آن است.